Mi’kmaq – The First Master’s Thesis in Mi’kmaw by Eleanor Johnson

Abstract of Mi’kmaq, the first thesis written entirely in the Mi’kmaw language:

Mi’kmaw tribal consciousness is an inherent trait of the Mi’kmaq to adapt and to survive in the twentieth century. The Mi’kmaq have in their tribal make-up a unique ability to face adversity and endure with no drastic changes to their world view. This unique ability stems from the values and norms the Mi’kmaq express and adhere to in everyday existence.

Esteem for elders, sharing and cooperation, respect for man and nature, were the inherent qualities of tribal consciousness, and they are still the prevalent characteristics of the Mi’kmaq Nation today. [Non-Mi’kmaw scholars have inadequately explored and reported upon the concept of tribal consciousness. It is the aim of this thesis to present the fundamentals of this tribal consciousness as an enduring paradigm for living that is still employed by the Mi’kmaq people.]

Because much of the essence of a culture is to be found in its language, this thesis is written in Mi’kmaw. English is an object-oriented language where nouns predominate in speech. On the other hand, Mi’kmaw is verb-oriented and emphasizes relationships and states of being rather than things. Therefore, to fully understand Mi’kmaw world view, the language of discourse must be Mi’kmaw. Also, the sources of authority for the knowledge presented here are the Elders of the Mi’kmaq Nation who live in the district of Unama’kik (Cape Breton). As a consequence, interviews form the core of resource materials.

The topics discussed in the thesis cover topics of governance, family life, belief, systems, economy, medicine, science, and leisure activities. However, these topics are not isolated as they must be in English discourse, but are integrated into a single narrative, as they should be in Mi’kmaw. I urge the non-Mi’kmaw person to learn my language so that I can share this knowledge with you in a meaningful manner.

Mi’kmaq

 

Kis l’uiknek te’sikl Se’t A’newimkl pemiaql mi’soqo wla wi’katikn kisi mawi wi’km. Kjikeptin Alexander Denny etli nsituapukuep Potlotek ta’n tewji nuta’q Lnu’k klo’tmnew ta’n teli Lnuwultijik aqq mlki maliaptminew lnuey koqoey. Kjikeptin teluep nuta’q maw wi’kmnew ta’n teli lnuwulti’k aqq knijannaq lnuwi’sultinew mita nekmowkw siawa’taq wla Mawio’mi. Nuta’jik t’an pemkina’masultijik aqq ta’n pema’tu’tij kina’matinewey maw wi’kmnew l’nuey koqoey mita mu nike’ maliaptmuwk pukwelk koqoey ksika’sitew. Kikmanaq kisiku’k pemkaqiejik, aqq ta’n wla koqoey nenmi’tij.

Mi’kamaq ta’n telo’lti’tij newmowkw attimk wen a’tukwetew aqq katu wi’kmin klusuaqnn. Ta’n Mi’kamaq telo’titij nuta’q maw wi’kasin kwlaman knijannaq kisi klo’taq ta’n tli lnuwultijik. Wla a’tukwaqn wejiaq Mikma’ki. Pukwelk we’n kisi apoqnmuwit. Mu nuta’nuk wen mita kejitutij ta’n wenik wela’lioq.

Ketu a’tukowuloq ta’n Mi’kamaq teli lnu’wo’lti’ti’j aqq teli lnuita’sultij. Mi’kamaq nekmowkw tel ketlamsitasultijik msit koqoey kiwto’qa’sik wla wskitqamu weja’tekemk wen weskwijinuit mi’soqo kaqiej. Te’s tepknuset ajiet te’s pilua’sik wskitqamu kutey nike’ ika’q siwkw na poqji paskasueta’jik nipi’jk aqq wasuekl. Waisisk poqji penatmu’tijik. App wskitaqamu poqji mimaju’aq. Jipji’jk aqq waisisk tukwia’tijik. Nike’ app wskitaqamu poqji niwa’sik aqq mita na’ku’set poqji miklkinat.

Mi’kamaq nekmowkw kejitu’tij wskitqamu ta’n tela’sik aqq wije’wmi’tij. Amskwes na kujjinaqi’k i’ajiwsultipni’k elta’jik ta’n maw kelu’kw ekwitamtimk kisna etli ktantekemk. Kejitu’tip ta’n tewji nuta’q mu kaqi ktananew kisna kaqi kwitamalanew waisisk kisna mime’jk ta’n weskewita’tij mita tlikina’muksit wen nenmn ta’n tijiw poqji kikiasiaq mijipjewey.

Kiskuk Mi’kamaq ne’kayiw newte’ teli ktlamsitasultijik miamuj jiko’tmn ta’n tel we’wmn wskitqamu. Mita pasik anko’tmu’k aqq pasik emqatu’si’k mu na wen we’ki alsutmuk wla wsitqamu.

Mi’kamaq nekmowkw teli ktlamsitasultijik miamuj kikma’j apoqnmat weja’tekemk mijipjeweyiktuk, tapsuniktuk, sulieweyiktuk. Aqq metue’k wen ikaj na msit mawita’jik aqq apoqnmatultijik. Ma ta’pu wen anki’tasik ta’n tujiw o’pltesk koqoey, wikma’jl apoqnmuwan. Ta’n pasik tett lien toqo nuta’n apoqnmasuti na msintes. Mi’kamaq app na kesite’tmi’tij ta’n tetul akutulti’j kesala’tiji mijua’ji’jk aqq kisiku’k kekmite’lma’tiji. Kisiku’k nekmowkw pema’tu’tij pikwelk l’nuey koqoey. Wen wniskamijewiliji mekite’lmaji aqq ketlamsitwaji. Msit wen mekite’lmatl wen wukmi’eml kisna kijueml mita nekm mawi wulmitoq aqq mawi askate’lket. Nekm mijua’ji’jik nuji ilumaji aqq keleiwaji. Keskelmitijiwuji’jk aqq wejinketoqik. Nukmi’ na nekm mawnaji wikma aqq nuji ilumaji. Nekm kis lita’suwalut ta’n pasik tele’k aqq ta’n pasik ketu tliaq.

Mi’kamaq nekmowkw sa’q ki’s wla nekmowey majukwatmi’tij aqq na weji mekite’lma’titl Se’t A’nal mita Niskam kijue’ml aqq nisikwi’skw.

Ne’wt kaqi Nipialasutmank na Pestie’wa’ltimk. Wla nekmowey sa’q ki’s L’nu’k ewe’mi’tij. Meknasikl wisunn te’sikl newtiska’q jel ta’pu tujiw te’s wen newte na’kwek nekm pestie’wa’lut. Amskwes na mimajuinu’k elta’tipn wenjikuoml ta’n wen pestie’wa’lut tujiw mijipjewey aqq klujjiewey wen ela’tup. Na meluij amalkaltultijik aqq mijisultijik. App ktik na’kwek app piluey pestie’wa’lut mi’soqo mita wisunn kaqiaq. Kiskuk nike mimajuinu’k ta’n pestie’wa’lujik mawi tajik aqq wi’kupaltultimk. E’pijik etoqta’tijik aqq mijipjewey ela’tu’tij ta’n etl pestie’wa’ltimk. Ne’kayiw wisunn mekenasikl aqq pestie’wa’lujik kisiku’k. Amalkaltimk aqq mijisultimk tujiw ta’n pestie’wa’lujik wikmujik, tujiw iknmutl klujjieweymual teluitmi’titl wasuek aqq telimut wen. “Wla ktwasuekm peji apu’sk ktansale’witm wjit sapo’nuk na’kwekm”.

Te’s pilue’l wisunn mekenasikl kwlaman kisiku’k kaqi pestie’wa’laten wutank. Pikwelk wen eykik wla pestie’wa’ltimk mita Mi’kamaq kisiku’k kepmite’lma’tiji.

Ne’wt kaqi pestie’wa’ltimk na kesik mesnsik poqji pastek wastew aqq mkumi kelu’kw. Mijua’ji’jk aqq nutqtijik alio’qsa’tijik aqq alipkumultijik. Pikwelkik ji’nmuk kate’ka’tijik aqq wesuwutktita’tiji mimjek. Ta’n tujiw meketa’tij kata na pikwelk wen wissukwatl katewapu’l kisna pkwasaw elia’tiji. Nekmowkw na epipnalujik ta’n tujiw kaqi piasi’tij. Nkma’ji’j tami piskwa’n na ki’s katewapu’l kisna pkwasaq etl wissukwa’tiji aqq lu’sknikn.

Ta’n tujiw Apuknajit piskwa’t Mi’kamaq esma’titl aqq nespitawaqtma’tijik mu aptaqna’tinew aqq ku’jultinew. Piwtiknji’jl wen ela’toql nipuktuk tujiw nespialasutmat. Mu na nuku pekije’nuk maltikle’wimk. Ta’n tujiw maltikle’wimk na Mi’kamaq waltesta’tijik. Ki’s sa’q Mi’kamaq waltesta’tijik.

Na’nike’ ketu aknutm ta’n teli suel kisi ntu’kip ta’n teli waltestamk. Kaplno’l aqq pa’tlia’sk weji ksika’tu’tis waltesta’ timk mita Mi’kamaq weji ksika’la’tipni. Kaplno’l nekm weji ksika’toqip ta’n te’sik koqoey l’nuey mita ajipjutkip kisi kiwaska’lan lnu’k. Pa’tlia’sk nekmowkw mu kesatmu’tikip waltesta’timk, mita kisikuo’p ne’slijik wte’pitemk. Mi’kamaq na alasutmewinu’k aqq wla papuaqn milita’tij mu weltenuk wjit pa’tlia’sk. Na tele’ksip pukwel naqa’tasikip aqq waltesaqnn koqkwa’tasiksipn. Katu nike’ kiskuk app mimajuinu’k poqji waltesta’tijik mita nike’ mu pa’tlia’sk teli ankaptmi’tik waltestamk kutey nike’ o’pla’tekemk. Ke’sk mna’q kisi a’tukwatmn waltesta’timk nuta’q kinu’tmasultinew ta’n telitasik waltestaqn aqq kitmaqnk.

Mu pukweluk wen natawitoq waltestaqnn katu kisikuo’po’q JijiPo’lo’q mawi ntawito’ql. Nekmaq teluet nuta’t wen kmu’j ta’n metuina’q. Mqoqt to’q mawi klu’kw. Wla na nekmowey l’nu’k teluitmi’tij wnijkikml stoqn. Wla kmu’j mu newte’ elikuwa’nuk. Katu mu we’jitu’n tetpaqik Mqoqt kisi we’wtew wikpi app nekmowey metuina’q. Ne’wt kmu’jm we’jitu’n na tujiw ila’kittu’n mi’soqo tlki’k (16″/14″/6″). Na nike’ wla kmu’j kiwto’qismn aqq walnoqsimn. Kaqi lsmin, na ekwija’tu’n salaweyapuiktuk aqq wejaqma’tu’n newtikiskik mi’soqo kaqi ejikl kma’tu’n sismoqnewapu.

Na nike’ kmu’j ilsmin we’kayiw tetpaqi amintek, ewe’wmn waqn teluisik tla’knipw. Mu naqamasianuk wla nekmowey mita waltestaqno’q miamuj tetpaqi kiwto’qipit poqasutley aqq tetpaqi pase’k. Ne’wt nekmowey kaqi kisa’tu’n na waltestaqno’q kispast. Ta’n teli kispast na waltestaqno’q, na ika’lit tujiw astua’lit, tapu’kl sasqe’l aqq kuntal ke’kupo’tu’nl ta’n ma winpiasik waltestaqno’q. Miamuj menaqajewa’sin mita pepke’jit waltestaqno’q kisi naskoqtesintew ta’n tujiw pempiasit. Aqq nike’ ta’n telpiasit na tlpitew waltestaqno’q. Ta’pu tepknuset we’kayiw tepi wikispasit waltestaqno’q. Mu tepaqipiasik miamuj app ili wjaqma’lit aqq ili kispast.

Ne’wt kaqpiasit waltestaqno’q na tujiw ila’qipult aqq me’ilika’lit. Tujiw ilwaqnoqsasit aqq menaqaj wasoqite’t aqq pewjaqqe’ji’jk miawe’k ika’tu’n. Pewjaqqe’ji’j na nuta’q mita naqsi nasqotesintew waltestaqno’q aqq ma tli e’plowa’lukuti’k waltestaqnji’jk mu tenuk.

Waltestaqnk app nekmowkw metue’kik eliuj. Amskwes na i’we’wmi’tipn tia’mue’l waqntal kisna qalipue’l pasik. Mu metue’nukip mesnmik mita Lnu’k ketantaqitipni’k. App na wowjiktuk i’wjitu’tipn wla nekmowe’l maw klu’ktipn mita ki’s weli piatekl. Katu nike’ ewe’wasikl wenjitia’ mue’l waqntal. Ne’wt mesnmin wla waqntal na tujiw wejaqma’tu’nl mi’soqo kaqi jiklkmiaq wi’n aqq mimey. Miamuj ila’kitu’nl wla waqntal mi’soqo kijka ajki’k aqq kaltie. Ela’kipuljik aqq wasoqite’jik mi’soqo tepi pasei’tij. Nike’ ewe’wmn la’qittaqn aqq kloqwej ewi’ kit waltestaqniktuk. Asukom na te’sijik eli’jik.

Kitmaqnk nekmowkw mu tewji metuei’k eliuj. Kmu’ji’japi ewe’wmn mita sipikk aqq naqsi laska’tumk. Msit kitmaqnk wejiujik ewe’wmn kmu’ji’japi: kisikuo’p ne’sijik kisukuw’ skwaq, aqq Naniska’ql jel ne’wt te’sikl kmu’ji’jl. Kisikuo’p nekm etuwiw walnoqsasit katu kisikui’skwaq anapsasijik. Kitmaqnn nekmowe’l pasik kmu’ji’jl. Kisikuo’p newte teluisit katu kisikuwi’skwaq elt telui’tujik tqamuewe’l.

Na nike’ kisi pqoji waltesta’titesnuk. Pikwelk papuaqn aqq miamuj wen kisi wsuwa’toq wen ki’kajeyuj. Apjiw tapusijik wenik eleke’tij katu kisi newijik wenik. Nuta’q wel pase’k pla’kit ta’n elmiaq waltestaqn pqoji wnaqa’tumk ma tli ksikaweresknuk aqq ma paskinetesknuk. Tapusijik astu pa’tijik aqq kitk wenaqa’tu’tij waltestaqn. Ta’n wen tapusi’tij aji pukwelni’tij pantetesnulti’tij kisna ejaqjepulti’tij waltestaqnk na nekm ikanwunaqa’toq. Poqji astu’te’matijik. Miamuj weji ne’patu’titl msit kmuji’jl aqq tqamuewe’l aqq kisikuo’pal. Na nike’ kikmanaq poqji waltestajik. Te’s wen ne’wtewij na ne’siskl kmu’ji’jl iknumutl.

Ta’n tujiw naskoqte’ma’tij, miamuj msit kmu’ji’jl weji ktmaqsete’mi’titl aqq tqamuewe’l kisna kisikui’skwaq. Te’s wenaqa’tumk waltes toqo nanijik waltestaqnk ketkukjepulti’tij aqq ne’wte’jit panjo’qpit kisna nanijik panjo’qpulti’tij aqq newte’jit ketkukjepit na ne’wt wen ne’patoq-ne’siskl kmu’ji’jl ika’tutl wen. Katu ta’pu soqo tlpi’tij waltestaqnk na wen ika’tutl pesqunatek te’sikl kmu’ji’jl katu si’st tlpi’tij na wen tqamuewey ne’patoq. Wla elt na teluisik pkwi’sikm tqamuewey. App na wen ne’patoq tqamuewey ta’n tujiw msit panjo’qpultijik kisna msit ketkukjepultijik.

Na tel kitmikl kmu’ji’jl ta’n tujiw naskoqte’ma’timk ne’wt – ne’siskl ika’tu’nl – ta’pu – pesqunatekl te’sikl ika’tu’nl – si’st – tqamuewey. Kloq – kespiteskl ne’siskl kmu’ji’jl ta’n tujiw tqamuewe’l ketmaqseta’sikl katu mu kisikuo’p wetta’sik. Pkwimu ne’siskl tqamuewe’l – (wla nekmowey wette’mn na telui’tasik pkwimu kwetapa’lit). Ta’n wla wen ne’patoq – kespu’tuwet mu ktik koqoey ne’patuk. Kisikuo’p – na nekm wetto’t ta’n tujiw ketmaqset’sik msit tqamuewe’l aqq kmu’ji’jl.

Katu ta’n tujiw ketmaqseta’sik kitmaqnn toqo mu kisikuo’p wetta’j na tujiw poqji esnoqnemk. Ketantatl kisiku puksukl. Nike’ poqji lo’tan kmu’ji’jl weji mnkimt kisikuo’p. Te’s ne’wtewin na newte’ ika’tan kmu’ji’j (puksuk) katu ta’puewin na ika’tu’nl ne’siskl kmu’ji’jl’ tqamuewey ne’patu’n na nankl kmu’ji’jl ika’tanl. Nankl kmu’ji’jl weji iko’tan mi’soqo kisi mnkimt kisikuo’p. Kitk wenik elo’tajik. Ta’n wen attimk “pow” ne’patoq na kisikuo’pal wetta’tl. Katu ktik na app kisi wnaqa’tew waltestaqn weji apatta’tl kisiku’l. Na nekm app tqamuewey ne’patoq na telui’tmik apajawlet kisikuo’p. Na nike’ kmu’ji’jl tapuawtikl ta’n kis lo’ta’titl. Katu mu ne’patuk ktitk tqamuewey na tujiw apankitatimk. Kitk menkima’titl kisikuo’pal. Ta’n wen wetta’tl kisikuo’pal apankitutl ta’n te’sikl kisi lo’tatl. Kisi iko’toq asukom te’sikl na ktik iknmuwatl ne’siskl kmu’ji’jl. Katu pasik kis mnkimaj to’qo ktik kisi iko’taj na’tami mtln jel ne’wt na tujiw ta’n wen wetta’tl kisiku’l miamuj apankituwatl ktikl – na’n. Na tett telkitmn – ne’siskl kmu’ji’jl ika’tu’nl wjit ne’wt. Na nike’ ktik apankitutl mtln jel na’n te’sikl kmu’ji’jl. Na wla nekmowey telui’tmik esatikjawlet – kisikuo’p. Meki ki’kajeyatultijik aqq kapaqsimtultijik ta’n tujiw esnoqnemk. Kitk ta’n waltestajik aqq ta’n ankama’tiji amalimtultijik.

Na ne’wt wetta’sit aqq kisi apankitasit kisikuo’p na tujiw poqji wi’kuo’qtatimk. Nike’ weji iko’tatl wen kmu’ji’jl aqq ktik weji mnte’kl. Te’s wen wenaqa’toq waltestaqn toqo ne’wt ne’ patoq na ika’taj ne’wte’ kmu’jij ta’n tett epit. Te’s wen ne’wtewij na te’s pemlo’tatl kmu’ji’jl. Na tlisip ktik weji mnte’kl. App nekm newtute’k na ta’n kislo’ tatl kmu’ji’jl na newte’ mena’toq. Eyk na wen pikwelkl kis lo’tatl aqq ktik mu kisi mnte’mukl. Wla ta’n milesit app ne’patoq tqamuewey kisna pekwi’sik na kisi ntutmat. Katu ktik milesit elt nekm na ma simtuk ktik ntutmaq mi’soqo nesute’k tqamuewe’l. Jijuaqa na wen pkwimu’l kwetapa’latl wla na nekmowey telitpiaq ta’n tujiw na’tuen pemwenaqa’toq waltestaqn toqo si’st ne’patoq tqamuewey. Ta’n wen wkiljewajik enqa’toq waltes tujiw apankitatimk.

Katu ke’sk mna’q apankitatimij ketu a’tukowuloq ta’n wejiaq kwetapa’lut pkwimu. Na to’q sa’q lnu’k wikultijik wutanji’j. Wla to’q wutanji’j l’nu’k aqq waisisk tekweyatultijik. Msit wen to’q weljaqe’k aqq mu wen wikma’jl ketanaql pasiaq pkwimu. Na tlisip to’q nekm wasewit. Newtapaqmik to’q na’tuenl kiseiwatl aqq winaknutk. Na newte’ na’kwek piami mila’teket aqq kewteskmuatl kisikuo’pal wtuoml. Na meluijj kisikuo’p wekayik aqq teluet ekina’maq na wla pkwimu. Na pkwimu meluij meka’sit aqq atkitemit. Telimatl kisikuo’pal ta’n pasik tla’li – nu’kwa’li, kltaqpili katu mukk paqasaqaliw. Na kisiku teluet, “Otia, jipatk na wla samqwan. Na tla’lates aji pqaseketes”, na kisiku wesua’latl wla pkwimu’l aqq tepeketl kwitniktuk tujiw ela’latl apaqtuk tujiw paqaseketl. Na pkwimuo’q kwetapietaq aqq poqjikwe’kaq aqq elmi nespelmitaq mita awsma na menuekepnek na tla’luksin.

Na pe’ tepiaq ta’n teli a’tukwalk pkwimu toqo nike’ apankitatultinej. Ta’n wen netutmat apjiw pikwelkl kisi iko’ tatl aqq kisi kqama’tat. Ta’n tujiw wen kaqama’taj na wen tqamuewey ne’ patoq aqq eyk wen wusapunk kejita’toql. Na tapu’kl kisna ne’siskl nastekl na wen netutmat. Te’s newte’ tqamuewey telkitasik newkl kmu’ji’jl ta’n wen kisi iko’tatl. Mita wla kmu’ji’jl telkitasikl ne’w mu si’st kutey nike’ esnoqnemkel miamuj wen tapuiska’ql kmu’ji’jl apankitkl wjit newte’ tqamuewey mu wen kis lo’taq. Na mu wen kisikui’skwaq weskweywaq na pepse’k ktmaqseto’ qsin. Katu ku’knaj tapusilijik kisikui’skwaq (tqamuewe’l), aqq kisi lo’taj nankl kmu’ji’jl na kisi apankitew. Na newte’ kisi apankituj ta’n wen netutmat toqo ktik wskunmaj newte’ kisna tapu’kl kmu’ji’jl na ktik kisi la’luketew.

Ta’n tujiw wen ela’luket miamuj wen weji ne’patoql asukom kisna l’uiknek te’sikl kmu’ji’jl ke’sk mna’q ktik ne’wtewik. Ta’n wen ela’lukwet wskunaj kisikuo’pl aqq newte’jk kmu’ji’j na ela’lukwet l’uiknek, kisikuo’p aqq tapu’kl kmu’ji’jl na ela’lukwet asukom. Newte’ kmu’ji’j na l’uiknek ela’lukwet. App nike’ pilu’kitmikl tqamuewe’l aqq ne’wt. Ta’n tujiw ne’wt ne’patu’n na pasik newte’ kmu’ji’j ika’tu’n, mu ne’siskl. Aqq ta’pu ne’ patu’n na tapu’kl ika’tu’nl. Tqamuewey ne’patu’n na ne’siskl kmu’ji’jl ika’tu’nl.

Ta’n wen ela’lukwet wesua’laji kitmaqnk aqq elekejik waltestaqniktuk. Si’st na elekejik, mu ta’sewik na tujiw wenaqa’toq waltestaqn. Mu me’koqoey ne’patuk na app ktik wenaqa’toq. Na wla ta’n wen ela’lukwet ketapekiewajik waltestaqnk aqq telimajik “wlpik waltestaqnji’jk mita paqasikjenuksi” aqq amalimaji ke’sk pema’lukuti’tij. Ktik mu kisi a’maq nekm. Katu ta’n wen ela’lukwet ne’wt, na’n ne’patoq, na nekm elt mu kisi a’maq. Na ta’n wen ela’lukwet attmk ne’patoq asukom kisna l’uiknek na nekm teluejik sapa’lukwetaq aqq kespu’tuetaq. Katu ktik attmk ne’wtewij na nekm kespu’tuet.

Ke’jel nike’ a’tukowuloq ne’wt waltesta’titek Sugar aqq Joanne. Na ne’wt kisi ilpa’ti tij aqq Sugar ikani wunaqa’toq waltestaqn. Mu ta’sewik na Joanne app elekej aqq ne’wtewit. Francis iknmuatl ne’siskl kmu’ji’jl. Sugar app wenaqa’toq aqq weskumajik waltestaqnk. “Wlpik waltestaqnji’jk” aqq ne’wt ne’ patoq Joanne app ne’wt ne’patoq. Sugar mu koqoey ne’patuk katu Joanne kisi pkwi’sik tqamuewey, Francis elnmuatl kisikui’ skwal aqq Sugar poqji kinsit teluet, “mu na pasik Joanne natawi’sawek” katu ta’n tujiw wenaqa’toq mu koqoey ne’patuk. Nikma’ji’j nike’ kesikawiaq ta’n teleyi’tij.

Ta’n tujiw kaqi naskoqte’ ma’tij, Joanne nekm mile’sit jel koloql wettata. Me’mu wen kisikuo’pal wetta’ql. Kwlaman Sugar weskumatl aqq telimatl “Miamuj wetto’l mita mu milesiw”.

Na poqji esnoqnejik aqq Sugar teluet ta’n tujiw wenaqa’toq “Nutay pikwelk puksuk wjit kisiku”, aqq ta’puewit. Francis i’ka’tua’tl ne’siskl kmu’ji’jl. Joanne me’ mu ta’sewik. Sugar

Ta’n tujiw app Joanne wenaqa’toq na ne’wtewit app ne’wtewit klapis na’n ne’patoq. Sugar nekm mu koqoey ne’patuk te’s wenaqa’toq katu Joanne te’s ne’patoq ne’wt klapis mtln te’sikl kisi iko’tatl. Ki’s app Sugar poqji weskumaji waltestaqnk aqq telimaji “mu asite’lmap kisiku Joannek lien tlia’ milesit aqq msit kisikui’skwaq weskunaji. Aqq Joanne telimaji “mukk jiksutuap Sugar, wenaqa’toq aqq pow” ne’patoq aqq se’skwetaq mita wetta’ta kisikuo’pa. Joanne wenaqa’toq wejinu’kwalsit kisi apitta’n katu mu ta’sewik. Francis enqa’toq waltes tujiw apankitut Sugar. Kitk kisi mnkima’titl katu Joanne nekm app nankl kisi iko’tatl miamuj Sugar nankl apankituatl, mtln jel na’n te’sikl kmu’ji’jl. Sugar telimatl kisiku’l “esatikjawlet kisiku katu welta’si wetto’l mita Joanne wtute’sk na tmaqsete’soq.

Ta’n tujiw poqji wikuo’qtati’tij, Sugar mu milesik aqq teluet “kisikui’skwaq miamuj weji appatte’kik mita kisiku newtukwasink”. Wenaqa’toq aqq ne’wtewit, Francis ika’tuwaj newte’ kmu’ji’j. Joanne wenaqa’toq aqq ne’wtewit aqq mente’ muatek. Klapis Joanne pekwi’sik tqamuewey. Wunjek nasa’toq aqq teluet “kis kqama’tayanek”. Na Sugar tlisip sespemaji waltesaqnk telimaji “wlpik waltestanji’jk”. Na ne’wtewit app wenaqa’toq na tqamuewey ne’patoq. Katu app wenaqa’toq na newte’jit kitmaqn keptetesink. Francis newte’ ika’tuaj aqq Joanne mena’toq kmu’ji’jek wusapunk. Joanne wenaqa’toq, ne’wtewit app wenaqa’toq na tqamuewey ne’patoq nasa’toq aqq teluet “kis kqama’ tayanek”. Na Sugar tlisip sespemaji waltestaqnk telimaji “wapp wenaqa’toq na ne’wtewit. Na elapa’sit Sugaral kmu’ji’jml aqq netutmat. Ta’n tujiw kaqi apankitk Sugar, na kisukuo’ pal aqq newte’kmu’ji’j weskunmat. Joanne kejiatl Sugaral me’ kisi kspu’tuwelital mita Sugar “Ela’lukwet”. Sugar nekm etlintoq aqq teluet “miamuj kaqi ika’ lsi aqq amalkay. L’uiknek miamuj ela’lukwey mi’soqo ksipu’taq Joanne”.

Sugarsi’st elekeji waltestaqnk mu ta’ sewik na wenaqa’toq aqq a’mat, ne’wtewit. Joanne wenaqa’toq aqq mu ta’sewik. Sugar i’ ne’wtewit aqq klapis tqamuewey ne’patoq. Kisi mawa’tatl newkl kmu’ji’jl. Joanne wenaqa’toq aqq telimaji waltestaqnk “wlpultik waltestaqnji’jk” aqq ne’wtewitaq. “Wela’lioq waltestaqnji’jk mu sapa’lukwekaq Sugaro’q. Na tey Sugar teli kespu’tup.

Pikwelk papuaqn waltestamk aqq nuta’q mijua’ji’jk kinu’tmuksinew ta’n tel waltestamk.

Ne’wt ika’q Klujjiewto’t Kweltamultimk na Mi’kamaq tel ketlamsitasultijik eliet wen sipu’ji’jk wejkwapniaq tujiw alasutmat aqq samqwan esamqwat mita sipu’ji’jl nepitekekl na tele’k. Aqq Essisoqnik etek klujjiewey kmtniktuk na elta’jik. Teluejik na e’pite’s teluisit A’nis etli nmiasna kijinu Ma’lia. Na’te’l pikwelk wen wejinpisit. Weja’tekemk aqtatpa’q na poqji asu’taqmijik. Ne’ki alasutma’tijik mi’soqo ika’tij klujjieweyiktuk. Na’qaji’jk nqano’pati etek, na samqwan naqana’ma’tij aqq elma’tu’tij. Mu na pasik Klujjiewto’t Kweltamultimk elta’qik mimajuinu’k. Ta’n te’s wen ketu mselsit na wen eliet mita wla klujjiewey nepitekek.

Ne’wt kaqi Pa’kewimk na mu pekije’nuk Lapa’tko’tekemk. Santi Mawio’mi aqq mimajuinu’k elta’jik Potlotek. Mnikuk alame’sik aqq Santi Mawio’miaq mawita’jik aqq ilutma’tijik ilutmi’tij ta’n tle’ktitew Se’t A’newitn aqq ta’n Mawio’miey koqoey nuta’q ilutmnew.

Ke’sk mna’q aklasie’wk pejita’tikek Mi’kma’ki, Santi Mawio’mi msit koqoey nujutmi’tip. Weja’tekemk ta’n tl kwitamtitaq aqq ta’n tl ktantaqatitaq ta’n te’ sijik wikultitaq ne’wte wmitki, ta’n tli matnaqatitaq aqq we’kayiw ta’n tett kjisaqmaw wikitew. Te’s koqoey teliaq ktik wmitkiwaq na ika’lujik nutqo’tijikji’nmji’jk ta’n semaqita’jik poqji kinuwa’taqatijik. Ne’wt kaqi kinuwa’taqatijik na Santi Mawio’miaq mawita’jik tujiw ilutmi’tij koqoey. Msit te’s welte’tmi’tij koqoey mi’soqo sapa’sik. Kiskuk nike’ newte’ tel lukutijik.

Santi Mawio’mi ta’n tel pukuwik msit Mi’kmamaq maliama’tijik. Mu wen a’sisamat weja’tekemk mawi nutqwe’k kisna mawi kisikuwit. Msit wla Mawio’mi, mawikwajik.

Ta’n telki’k Mi’kma’ki na kjisaqamaw ikana’toq. Tujiw putu’s, na nekm nuji ilutmat. Tujiw Kjikeptin, nekm nujeywajik keptinaq aqq maliaptik Mawio’mi. Te’s lnue’kati wejiet keptin kisna keptinaq. Nekmowkw na wtlukwaqnmual teltekl majulkwatmnew ta’n koqoey Santi Mawio’mi kisutmi’tij.

Ta’n tujiw Lapa’tko’tekemk na Santi Mawio’miaq, maqita’jik tujiw ilutinajik wjit ta’n tl Se’t A’newiten app Se’t A’newimk app ilutmajik. Katu app na kisi mawita’jik ta’n tujiw nuta’q, kutey na’t koqoey teliaq kisna na’t koqoey nuta’q wsku’tasin.

Wla ji’nmuk ta’n naspultijik Santi Mawio’mi piluamuksultijik alqopaqjikapimuaq kjisaqamaw nekm maqtewi musqunamuksilitl aloqpaqjikapiml. Putu’s nekm plamuowamuksilitl aloqpogjikapiml, kjikeptin watapsilitl alqopaqjikapiml, keptinaq nekmowkw muskunamuksultiliji alqopaqjikapimuaq, tujiw ta’n nuji apoqntmu’ tijik mawio’ mi ta’n tujiw Se’t A’newimk app nekmowkw piluamuksultiliji alqopaqjikapimuaq.

Ta’n ji’nm nuji waqma’toq awti ta’n Se’t A’n la’laten nekm mekwe’litl alqopaqjikapiml. Ta’n wen nuji pma’toq klujjiewey na maqtewi-mkwe’ litl alqopaqjikapiml. Tujiw ta’n ji’nmuk pema’la’titl Se’t A’nal na nekmowkw stoqnamuksiliji alqopaqjikapimual aqq ma’w ji’nmuk ta’n nuji ntutma’tijik. Ta’n ji’nm nujo’tkl te’pe’pni’l na nekm wape’litl alqopaqjikapiml. E’pijik nekmowkw ijinjewamuksiliji alqopaqikapimuaq.

Tujiw Mempeltuo’q kisi sikntasitek na Mi’kamaq alasutmewinu’k. Kujjinaqi’k tepi ntawo’ltipni’k nemitu’tip wla nekmowey kelu’kw aqq pma’lukutaq Mi’kamaq. Kujjinaqi’k aqq Pa’pe’wa’ki kisutmapni’k wla nekmowey. L’napskuk teluisik Concordate a’tukwatk ta’n koqoey kisutma’tip. Wla l’napskuk poqji kitmn patatujk mi’soqo ika’n ta’n pa’tlia’s aqq l’nu kelnmi’tij klujjiewey. Tujiw app poqji kitmn inaqnek mi’soqo app ika’n ta’n pa’tlia’s aqq l’nu kaqmijik. Ta’n ewikasik patatuj na teluek ta’n Pa’pe’wa’ki tleywata Mi’kamaq aqq ta’n ewikasik inaqnek na teluek ta’n Mi’kamiq tl kekmite’taq wla ta’n koqoey kisutmi’tip.

Wla keknuwaqn amskwesewey teluek ta’n koqoey Santi Mawio’mi aqq Pa’pe’ wa’ki kisutma’tip. Niskam mtln jel ta’pu te’sliji wnaqapemk nekmowkw Ankweyu’lkwl wklusuaqnml se’sa’tu’tisn teluekl ksal kikma’j aqq apiksiktu, ki’s Mi’kamaq wla kejitu’tij tetpaqa’n wla klusuaqnn.

Ta’puewey keknuwaqn alasutuo’kuom etek aqq pantetek tuopiti. Pantetek tuopiti mita Pa’pe’wit teluep msit Mi’kamaq alsumsultijik nekmowkw ktu alasutmewultinew. Aqq wla alasutuo’kuom miamuj kepmite’k ta’n koqoey Mi’kamawey.

Si’stewey keknuwaqn komkwajuikasik teluek Santi Mawio’mi asite’lmaji alasutmewinu’k alasutuo’kuoml l’tunew aqq pa’tlia’sk alame’sikenew aqq kina’muanew Mi’kamaq wjit ta’n tel kepme’k kikma’j kesalt aqq weleyat.

Ne’wewey keknuwaqn Se’t Pie’l wtapisqeikn. Nekmowe’l teluekl wji Saqmaw nenk ta’n Pa’pe’wit teli alsusit wskitqamu. Weji nastek l’napskukiktuk kwlaman msit wen kjijitutew Pa’pe’wa’ki keleywaji Mi’kamaq mita alsusuti weja’toq Niskamewiktuk aqq tepiatew mu wen jileywaq Mi’kamaq.

Na’newey keknuwaqn kaqmijik pa’tlia’s aqq Mi’kamaw kelnmi’tij klujjiewey. Wla nekmowey teluek Mi’kamaq aqq Pa’pe’wa’ki toqa’majik. Newte’ kitk tel pukuijik. Mi’kamaw kelnik ewni’skopalikaqnji’j. Wla ewni’skopalikaqnji’j keknuwatk me’newte’ tl klotesnuk ta’n etl alsusulti’k aqq ta’n teli l’nuwo’lti’k Pa’pe’wa’ki wla nekmowey mlki maliaptitew.

Nike’ inaqnek l’napskuk wesku’tk ta’n Santi Mawio’mi telimapni Mi’kamaq.

Asukomowey keknuwaqn wesku’tk ta’n l’uiknek te’sikl wmitkiwal Mi’kamaq teli ktu nasita’sni’k wla ta’n kisutma’tip Santi Mawio’mi aqq Pa’pe’wa’ki.

L’uiknekewey keknuwaqn etek tmaqn aqq tmi’kn, nekowey keknuwatk Santi Mawio’mi ta’n teli elui’tmasip majukwatmnew ta’n koqoey kisutmapni’k aqq siaw naspin wla ta’n teli toqoqwa’tij Pa’pe’wa’ki.

Ukmuljinewey keknuwaqn toqtekl tespo’qasiknn wla nekmowe’l keknuwatmi’tij ta’n wjisaqmaw tel elui’tmasip Mi’kamaq apoqnmuan aqq kina’muan sape’wuit, koqwajiaqewey aqq apiksiktuaqn. Ta’n tel kisi pkwatoq kutey nike’ wla tespo’qasiknn kejitatekl maqamikewiktuk. Wla tespo’qasiknn teltekl kutey kluijiewey keknuwatmi’tij Mi’kama’ki kutey kloqowej.

Santi Mawio’miey mtawekn wape’k. Ewikasik me’kwek klujjiewey, tepknuset aqq kloqowej. Wla mtawekn keknuwatk ta’n koqoey Santi Mawio’mi’ kisutmapni’k sa’q. Wla mekwe’k keknuwatk ta’n mawio’mi aqq kikmanaq tel kisutmapni’k Potolek tl mawa’matultinew, wla kikmanaqi’k ta’n Santi Mawio’mi nujilutma’tipni’k, wiaqiepni’k wapna’kiewaq aqq kwetejk. Wji Santi Mawio’mi eykipnek teluisiksipnek “Puktew” wla kisutmi’tipnek.

Klujjiewey keknuwatk ta’n Santi Mawio’mi tel kepmite’tk ta’n Mi’kamaq teli alasutmewinultijik, tepknuset eloqpit, kekmuwatk Mi’kma’ki ta’n telki’k. Weja’tekemk Kespe’kewaq mi’soqo Ktaqimkuk. Kloqowej nekm keknuwatk wa’so’k. Elasit aqq kelamaji Mi’kamaq, Mi’kma’ki aqq wla mawio’mi.

Tapusijik keknuwaqnn ta’n Santi Mawio’miaq weskuna’tiji. Sa’qewe’jaqi’k mawio’miaqi’k wla nekml keknuwaqn kekuna’tipn. Wla keknuwaqn miawe’k na’ku’set ewikasit, tujiw tepknuset kiwto’qiwi’kasit. L’uiknek te’sikl klujjiewe’l aqq l’uiknek te’sijik kmtnk keknuwatmi’titl l’uiknek te’sikl wmitkiwal Mi’kamaq aqq l’uiknek te’sijik saqmaq wla Mi’kma’ki.

Nike’ kiskuk Santi Mawio’mi ewe’watl keknuwaqn ewikasik klujjiewey aqq komkwajuikasik “Se’sus ewlite’lminen” aqq “Ma’li alasutmelsewinen”.

Santi Mawio’mi aqq Eleke’waki kisutmapni’k apoqnmatultinew aqq mu matntultinew. Tplutaqnn kisitu’tipn ta’n wla tl klo’ttaq ta’n tela’matultipnik. Kujjinaqi’k nekmowki’k nemitu’tip ta’n tel nuta’q Mi’kamaq klo’tmnow Mi’kma’ki aqq wla ta’n pejita’jik aklasie’wk nsitmnew wla nekmowey ta’n Mi’kamaq etli alsusultijik Mi’kma’ki. Kujjinaqi’k nemitu’tis ta’n tewji nuta’q ne’kayiw Mi’kamaq tli alsusultinew Mi’kma’ki. Kujjinaqni’k nemitutis ta’n tewji nuta’q ne’kayiw Mi’kamaq alsumsultinew ta’n te’s ketu kwitamti’tij aqq ktu ktantaqati’tij na alsumsultita aqq ta’n ketu l’ta’tij. Kujjinaqi’k nemitu’tipnek ta’n tewji nuta’q wla nekmowey mlki maliaptasin wjit ta’n me’ Mi’kamaq wejkwita’jik. Wla ta’n koqoey kisituma’tipnek 1752ek me’ kiskuk kelo’tmi’tij Mi’kamaq. Te’s ika’q amskwesewey Wikewiku’s na mawita’jik Mi’kamaq Kjipuktuk aqq app ili sku’tmi’ti’j wla ta’n koqoey kisa’matulti’tip sa’q. Mi’kamaq ne’kayiw teli wsuwa’la’tiji aklasie’wk kutey nike’ wnaqapemuaq. Mi’kamaq teli ankaptimi’tij aqq teli nsitmi’tij 1752ewey tl pukwin wjit “Mawi lita’s waltimk”.

Ne’wt kaqi La’patko’tekemk na poqji eptek wsitkqamu, mimajuinu’k poqji alta’jik ktikl l’nue’kati’l, tewa’timk aqq emittukwaltultimk. Mi’jua’ji’jk poqji tkismultijik aqq papultijik, na nuku ma pkije’nuk Se’t A’newitew. Na’ tami Peskewiku’s a’qitayik na ki’s wskwijinu’k poqji liwsultijik Potlotek.

App nike’ ketu a’tukowuloq ta’n l’nu’k tl Se’t A’newultijik. Amskwes na to’q tel pekiji Se’t A’newimk na’tami mtln te’sikl na’kwekl. Mi’soqo kaqi pejita’tij l’nu’k ta’n amasek wejita’jik ki’s pikwelk wen. Wikuoml ki’s kaqmultikl aqq ki’s mimajuinu’k etl wisukwa’tijik. Eykik amalimtmeta’jik aqq mijua’ji’jk tekisimultijik. Na te’s wenik oqa’tij na apoqnmujik ewi’ka’tijik aqq pite’mujik.

Nike’ kiskuk na’n te’sikl na’kwekl teli pkiji Se’t A’newimk. Katu newte’ mimajuwinu’k teli apoqnmatultijik. Pikwelkik wenik ki’s etetkl wikual aqq eykik ta’n pejita’jik kaqmo’tu’titl tentl. Eykik pemwi’ka’tijik. Apoqnmatultijik ji’nmuk ta’n tujiw wen ewi’kaj.

Ne’wewey na’kwek poqjiaq Se’t A’newimk. Ki’s pikwelk wen eyk mnikuk. Mimajuinu’k wisukwa’tijik aqq emittukwaltultijik. Mijua’ji’jk nekmowkw tekisimultijik. Mu wen sespete’lmaqi wunijink mita msit wen kelamaji. Ne’kayiw pempejita’jik mimajuinu’k aqq walipotl asuwita’ql. Nutqo’ltijik nekmowkw alta’jik mnikuk, aqq eykik tekisimultijik, tuwa’tijik aqq pipukwaqtma’tijik. Wla na’kwek na’tami l’uiknek ajiet mi’soqo alame’sik.

Ki’s wejkwapniaq kweltamultimk alta’jik mimajuinu’k emittukwaltultijik aqq pite’ma’tijik. Pikwelkik amskwes nemi’tultijik newtipunqek mita eykik wejita’jik amasek aji Se’t A’newultijik. Eykik mimajuinu’k wejita’jik pastumkewa’ki aqq ktikl l’nuwe’kati’l. Meluij welta’suwaltultijik. Tami piskwa’n ki’s telimuksin “mijisi”. Ne’wt mijua’ji’jk poqji tukwia’ti’tij na poqji asuwita’ql walpoitl mita mimajuinu’k pemi pejiwsultijik, pikwelk wen qame’k oqa’t eskmatmi’titl walipotl. Aqq eykik atel pejo’tu’titl saske’al ta’n tl wi’ka’titaq.

Eyk wen ne’wt kisi a’soqmasit ma naqtmuk mniku mi’soqo kaqiaq Se’t A’newimk. Poqji pikwelkik mimajuinu’k nike’. Eykik atel poqji wi’ka’tijik. Ji’nmuk mawita’jik apoqntmultijik ta’n tujiu wenl ewi’kati’j. E’pijik nekmowkw wissukwataqtijik aqq emittukwaltultijik. Wela’kwe’l app alame’sik. Ne’wt kaqi alame’sik na pingowik wjit Santi Mawwio’mi. E’pijik nujo’tmi’tij ketantu’tij suliewey wjit alasutwo’kuom. Mijua’ji’jik alta’jik msit tami aqq mila’taqatijik.

Kespitek na’kwek ne’kayiw mimajuinu’k pempejita’jik aqq pemkaqama’tu’titl wikual. Emittukwaltultijik aqq pite’ma’tijik. Pemi atelk wen aqq welkaqanik.

Na’tami ta’pu ajiet na e’pijik mawita’jik alasutuo’kuom aqq Se’t A’n kesispa’lut. Newte’jit kisikuwi’skw Anji’j Po’l teluisit nikani alasutmat. Alasutmaqnn teluisikl. “Wujjiek, kuleinaq, mtln te’sijik, Se’sus, Ma’li, So’sep, Ki’lwelmitu’n aqq sape’win Se’t A’n.” Ekitkl.

Wla Se’t A’n pemi ksispa’luj e’pijik piskweta’jik aqq etawaqtma’tijik wjit wnijanua aqq ksnukowinu’k. E’pijik ta’n eskmaqtma’tijik alasutmelsewujik. Mu na pasik e’pijik elta’qik wla nekmowey ta’n pasik wen kisi liet kisi attawaqtmat.

Ne’wt kaqi alasutmat Anji’j Po’l na Se’t A’n poqji kesispa’lut. Tapusijik Se’t A’naq kesispa’lujik. Wla ta’n samqwan aqq wape’k a’tlawekn kisi we’wmi’tij na newte’ tel waqme’k. Ta’n wla weji kasa’lut Se’t A’n na wla wape’k a’tlawekn temino’tasik aqq tepu’tjik e’pijik. Eykik pu’tayji’jk pekisula’tiji aqq weswa’tu’tij samqwan wla a’tlaweknji’j aqq samqwanji’j elma’tu’tij mita teli ktlamsitasulti’tij nepitekek.

Na nike’ Se’t A’n poqji kno’tulut. Wtapsun naso’tulut aqq wasuekl naso’tasikl ta’n epit. E’pijik aqq e’pite’ji’k apoqtmu’tijik. Ne’wt kaqi kisa’lut Se’t A’n na app pingowik wjit alasutuo’kuom.

Na ta’n tujiw na’kwek Se’t A’n tewa’lut, na mimajuinu’k poqji ilajultijik wejkwapniaq wa’qmalsultijik aqq wissukwa’tijik. Na’tami ne’wt ajiet na’ku’set poqji mawita’jik kikjuk alasutuo’kuomk. Walipotl puni asuwita’ql katu eykik kikia’skiteskma’tijik na a’sukujik malsano’kuoml elt pepjoqita’ql. Nike’alme’sik. Ta’n tujiw etli alame’sik na wla ji’nm ala’sit ala’toql te’pe’pni’l. Mimajuinu’k wesuo’tutitl, eyk wen klujjiewto’sit aqq malqutkl. Eykik elmo’tu’titl wikuaq mita tel ktlamsitasultijik ma kaqnmawin wsko’tmin. Siaw tpi’kettal mi’soqo kaqiaq. Ne’wt kaqi ala’mesik na poqji ilpukueta’jik Santi Mawio’miaq wjit ta’n tl tua’laten Se’t A’n.

Tlia’kispesaq wla na’kwek, mu wen sespete’tmuk mita l’nu’k teli ktlamsitasultijik ne’ata’tew elmiaq Se’t A’n tua’luj. Msitt wen nekmowey kejitoq aqq mimajuinu’k kaqjesma’tijik.

Siswa’qate’kn poqtita’q aqq ji’nm ika’nasit waqma’toq awti ta’n la’laten Se’t A’n. Wla ji’nm teluisit Tom Sylliboy. Tujiw ji’nm Raymond Stevens ta’n klujjiewey pema’toq, pemukwalatl. Nike’ Sante Mawio’mi aqq pa’tlia’sk pemita’jik. Nujintu’tijik pemukwala’tijik. Alasutmaqnn teluisikl O’sape’win aqq Matle’newey pemlamutimi’titl. Ke’sk pemi so’qita’mk. E’pijik ta’n mtaweknn pema’tu’titl pemukwala’tiji. Ikana’sik mtawekn Se’t A’newey, Malia’n Ma’sl nekmowey pema’toq. Tapusijik e’pite’ji’jk pem wije’wa’titl. Tujiw Viola Christmas aqq Malkalit Gloade ktikl mtaweknn pema’tu’titl. Nike’Pie’l Doucette pemiet, pemamkistoql wasuekji’jl ta’n Se’t A’n la’laten. Na nike’ asukom te’sijik ji’nmuk pema’la’titl Se’t A’nal, wtejk tapusijik e’pijik Dianna Denny aqq Malsulian Christmas pema’tijik. Nujeywa’tiji e’pite’ji’jk ta’n atl kisi piltuwila’lujik wla pemiaq newtipunqek. Wla e’pite’ji’jk pemukwala’titl Se’t A’nal. Mawi wtejk mimajuinu’k wejita’jik.

Ne’wt ikati’j klujjieweyiktuk na Se’t A’n ika’lut kikjuk kuntewiktuk tujiw mimajuinu’k mawita’jik. Pa’tlia’sk nestuapukwa’tijik tujiw kjisaqmaw kisna kjikeptin kaqma’sit tujiw nestuwimaji Mi’kamaq.

Ne’wt kaqawistoq kjisaqmaw kisna kjikeptin na pa’tlia’s elapatoq samqwan kuntewiktuk. Nike’ ta’n te’sijik mimajuinu’k, nutqo’ltijik aqq mijua’ji’jk elta’jik kuntewiktuk aqq klujjiewto’sultijik tujiw app metoqita’mk. Wla kuntew ma niwianuk ta’n ketui pikwelk wen eliet. Newte’ me’telpek ta’n tujiw kaqita’tijk mimajuinu’k. Newte’ telpemita’jik ta’n tujiw Se’t A’n apija’lut. Nujintu’tijik nike’ elte’mi’tij “Jipkelmulek”. Kiwto’qliketa’mk alasutuo’kuom tujiw Se’t A’n piskwa’lut.

Mimajuinu’k piskweta’jik tujiw metal elta’mk aqq Se’t A’n. Nujintu’tijik elte’mi’tij “Jukwita’q L’nu’ioq”. Alasutmamk aqq mimajuinu’k elapekulti’titl Se’t A’nal. Ne’wt kaqi piskweta’ti’tij na nuku to’q elmita’jik tujiw mijisultijik aqq pite’ma’tijik. Ne’wt kaqi kisa’sik koqoey, pikwelk wen asoqma’sit. Mita eykik pasik newti kiskik pejita’jik. Poqji asuwita’ql app walipotji’jl aqq malsano’kuoml panteta’ql. Pikwelk wen amalimtma’t.

Poqji mawita’jik mimajuinu’k kikjuk alasutuo’kuomk nike’app pingowik. Pikwelkik alsopia’tijik mimajuinu’k aqq mijua’ji’jk altuku’ltijik. Ne’wt kisi wli pqojiaq Pingo, na kuta’tikl kispesann. Mu sespete’tmi’tik mita te’s kispesaq, mimajuinu’k elta’jik alasutuo’kuomk aqq siaw Bingoe’ma’tijik.

Wela’kwe’l app mawita’jik kikjuk stageiktuk, jiksitwa’tiji aqq ankama’tiji l’nutesnultiji aqq ketapekia’tiji. Knekk wetsitmunkl pepkijeta’ql aqq mimajuinu’k metewelmultijik aqq se’skutijik “Ta’ho”. Pikwelkik nutqoltijik asuita’jik elmitek.

Amskwesewey na’kwet pikwelk wen poqji ilpalikat aqq wutmo’taqnwual poqji lo’tu’titl kikjuk qasqe’k na’taqmquswa’timkewey. Na’tami mtln ajiet na alame’sik. Ne’wt kaqi alme’siek na kiwyo’qi alasutmamk. Ne’wt kaqi kisa’tu’tij kiwtoqi alasutmamkewe’l na piskweta’mk.

Ta’n tujiw piskweta’mk mimajuinu’k poqji mawiejik kikjuk alasutuo’kuomk. E’pite’s, Natalie Stevens maw wikikl wisunn ta’n mimajuinu’k menuetke’titl wskwijinu’l alasutmelsewuksilin. Mimajuinu’k nespu ika’tu’tij suliewey. Siswa’qate’kn poqji mteta’q. Kaqnk ilta’lujik. Wisunn ewi’tasikl tujiw nujintu’tijik poqji lamutmi’titl alasutmaqnn teluisikl “O So’sep, O’mali, aqq O’sape’win”. “Ki’l welmitu’n aqq Sape’win Se’t A’n” ekitasik. Poqji piskweta’mk, Santi Mawio’miaq aqq nujintu’tijik ikanita’jik tujiw mimajuinu’k. Mimajuinu’k meselsultijik. Mitklpukuweta’jik aqq elapekulti’titl Se’t A’nal. Ne’wt kaqi piskweta’mk na Santi Mawio’miaq nekmowkw ilutma’tijik aqq wskwijinu’k poqji asoqmita’jik. Ne’wt na nuku kaqi Se’t A’newultijij l’nu’k na Me’nkk aji muisultijijik.

Ne’wt nuku l’nu’k apajita’tij Me’nkk, na poqji mawo’tu’tij l’nui npisun. Katu eykik ki’s pikwelk ki’s mawo’tu’tij aqq ki’s pukwelk ki’s kispasmi’tij. Mu ketu wi’tmu ta’n tel milamu’k l’nui npisun mita nekmowey kepme’k aqq ni’n teli ktlamsitasi mu wen maqatewiksuwa’tuk. L’nui npisun na miamuj elita’suwatmn aqq pasik ki’l kis tawaqtman piluey wen npilulnin. Pukwelkik mimajuinu’k me’kiskuk ewe’mi’tij aqq wel nenmi’tij. Katu awnaqa ketu a’tukowuloq ta’n Mi’kamaq weji nenmi’tij l’nui npisun.

Na wla l’nue’kati etek, pukwelkik l’nu’k wikultijik. Na jijuaqa wla e’pite’s poqji skumut aqq teluejik eskmaqtmat toqo na wla to’q e’pite’s welmitoq. Na ketl soqo mijua’ji’jl we’jitatl, lpa’tu’ji’j toqo ami ewliskwijin. Na l’nu’k telue’jik ani’stmaqweyk aqq telue’jik ke’ pqujulsultine’j aqq nqalanej wla e’pite’s aqq wunijan. Ketl soqo na kaqita’tki’k pasik wla e’pite’s weskwiet aqq wunijan.

Na elmitoqa’q na ketantaqatijik, pejita’jik wla l’nue’kati. Nikma’jji’j jiktek aqq mu wen eymuk. Na ke’sk alpukuweta’tij na nutuwa’titl mijua’ji’jl meto’temilitl. Na poqji kwiluwasultijik. Amskwestelta’ sultijik amalsiktma’ tijik katu wla pemi aji wlnutua’titl mijua’ji’jl. Klapis we’jia’titl wikuomiktuk. Ta’n tujiw piskweta’tij we’jia’titl mijua’ji’jl etlnuneskwelitl wla wkwijl, toqo ki’s neplisna. Na meluij we’kwata’sultijik aqq teluejik mu tal klu’sik wla mijua’ji’j. Na teluejik ke aji pa’qekenej. Na wesua’la’titl wla mijua’ji’jl aqq poqtituku’la’titl. Na ansma ketu pa’qeke’tij na mijua’ji’j kelusit tujiw telimaji, “Mukk pe pa’qaqalip mi’soqo kis aknutmuloq ta’n koqoey wjit weji wskwijinuiap. Ni’n na ika’limkip wla wskitqamu’k aji kinu’tmuan Mi’kamaq l’nui npisun. Na etek meski’k kuntew na telimatl ji’nml na na’te’l ke’kwa’li. Tujiw poqji aknutk ta’n tel milamu’k l’nui npisun aqq telimaji ji’nmuk jiksituik aqq kinu’tmasultik mita kilow miamuj kinu’tmuatoqsip Mi’kamaq. Ma ne’wt mijua’ji’j kaqewistoq na kuntewiktuk apaji kjita’sitaq na tey teli msnmi’tip Mi’kamaq l’nui npisun. Na kespia’tuksi’k.

Ne’wt Wikewiku’s kisi wlpiskwa’t na ji’nmuk poqji ktantaqatijik. Nike’ lintukk aqq tia’ muk kelu’sultijik. Ji’nmuk soqita’jik aqq ketantaqitijik. Ne’wt ne’ pa’j wen lintukl kisna tia’ml na apija’la’titl wutank tujiw tepi’ketu’titl. Kisiku’k aqq ksinukowinu’k elo’tutl wiusl. Mi’kamaq mu amasiko’lti’k aqq maliamtultijik ta’n pasik tele’k.

Mi’kamaq na app askate’tatijik. T’an tujiw wen metue’k ijk’j na mawtita’jik aqq apoqnmatultijik. Wla nekmowey maw wl nemitumk ta’n tujiw wen kesnukwat kisna nepk wen. Ne’wt kinuwa’taqn ika’q wen kesnukwat kisna kesi ksnukwat, na elta’jik l’nu’k ta’n mimajuinu’l etl pneltitl. Wla ta’n mimajuinu etl pnet mu newtukwa’lukwek. Pejita’jik ta’n wla mimajuinu elakutk. Msit elta’titl aqq apiksiktatultijik. Pejita’jik elt ta’n alasutma’tijik aqq kekna’mua’titl. Apjik ki’s tele’k, na pa’tlia’s kisilukwalatl katu mu enqi alasutma’ti’k l’nu’k.

L’nu’k nekmowkw teli ktlamsitasultijik miamuj wen kaqi kisa’teket wen mi’soqo kisi kaqiej. Eykik wen pekijipnet na teluejik mna’q me’kaqi kisa’tekek me’ na’twenl eskamalatl kisna me’ mna’q wikma kisit’sultiliki. Ne’kayiw alasutma’tijik. Ktikik mimajuinu’k maliama’tiji wla wskwijnu wikma, pejo’tu’tij mijipjewey aqq sulieweya’la’tiji.

Ta’n tujiw wen etli pnej na alasutma’tijik ne’wtapaqmiaq. Alasutmaqnn ekitmi’titl ta’n aniapsimkewe’l. Summink nespikima’tiji Alasutmaqnn teluisikl, “Wel ketlamsitasi, ketui pa’qapukuwey, Niskam lo’q meskei, nemi’n elisin npo’qnek aqq ta’n teli ksnukway, Se’sus, Mali, So’sep. Wla alasutmaqnn mu nenqi kitmi’tikl ta’n tujiw wla wskwjinu poqji ewilamiej aqq waju’taq ta’n tel lamij. L’nu’k nenua’titl aqq kejia’titl wenl kesiksnkwalij telui’kmi’tij kespisawe’k eyk. Ta’n tujiw wen kespisawe’k eyk na ki’s wkwatl tekikl aqq wqusi’k poqji piluamukweta’lij. Wpukwikl poqj saqpiku’niaql aqq aptitekl. Pem awisiw lamit. Na nike’ mu puni alasutma’ti’k, elmi kiljewatitl wenl mi’soqo kaqlamilij.

L’nu’k app na teli ktlamsitasultijik na ta’n tujiw wen ketu’npit na miamuj na’talitpiet wen, kutey nike’ wen wpukwikmaja’sik kisna amalsiktmat wen. Pikwelken tluetew wen mu welinpawanek mita newtitpa’q na’tuen mettewe’k kisna mettetesk na’t koqoey. App na teli ktlamsitasultijik newte’jit npek l’nu na ne’sijik wije’tultitaq. Aqq eykik app meluij kiwalsultijik.

Apjiw ne eyk na’tuen ta’n nujimaji ta’n weskwieliji wlmajita’ sultijik katu ma atkitemulti’k mita eykik teli ktlamsit asik mu wen mewimat. ta’n tujiw to’q wen mewimt kesiksnukwat na to’a kiwaskulapit me’si siawa’sit wa’soq. Ewlistuatl ta’n wenl mewimtl. Na weji tlimut wen “mlkita’si” klman wla kikmanu kisi kaqietew aqq ma naqateskasik.

Ne’wt na nuku to’q kaqiet wla wskwijinu na wikma aqq ta’n elakutk elmita’jik. Ki’s kaqtaq nepkaq wla wskwijinuaq aqq mimajuinu’k poqji pejita’jik. Pekisitu’tij mijipjewey aqq tekweywa’tij wla ta’n wlmajita’ sultiji. Ne’wt me kijka’ koqoey jentesk na elmita’jik mimajuinu’k aqq iknmua’tiji atlasmultinew. App poqji petteqmultijik app tewji wapk aqq poqji waqma’tu’tij msit koqoey. Epijik etoqta’tijik aqq elo’tutij mijipjewey ta’n tl nipapiktuaten. Kaqapija’laltitl wape’litl elaqpilekn ta’n tett npuinu lisintew. Wla elaqpilekn keknuwatk Ankweyu’lkwl ta’n teli oqpilup wutqutalutek.

Ne’wt na nuku to’q pekisitasij npuwinu na elta’jik wla ta’n wikmawal. Tujiw alasutmamk ji’nm na amskwes kaqama’sip kwijmuk tujiw si’st netawet “Alasutmaykipo’q”. Summink ekimujik aqq alasutmaqnn ekitasikl. Mimajuinu’k pejita’jik aqq alasutma’tijik eykik knekk wejita’jik. Ne’wt wen kisi alasutmat na epa’sit aqq pite’mat kisna mijisit mita kaq tepiaq mijipjewey. Atukitijik aqq wekowoltijik weskuma’titl wla wskwijinua ta’n tel nenua’tisna. Aknutmi’tij ta’n wla mimajuin ua kisw’ kisnaq aqq tel wlmitoqsipnaq. Mu ne’wt sikutesknuk ta’n npuwinu elisink. Tapuwitpa’q teli peji nipapiktut wen. Katu mu l’nu’k ketlamsitasulti’k wtqutanew kweltamutimk ki’sna Ekntiewimk, kwlaman wen eyk ne’siptaq nipapiktuaten.

Si’stewey na’kwek na tujiw wutqutamk. Ke’sk mna’q semaqa’lut npuinu na msit mawita’lijik wikma aqq ta’n me wen eyk, tujiw alasutmamk. Ne’wt kaqi alasutmamk na atiewiktut wla wskwijinu. Elta’mk alasutuo’kuom aqq alame’sik. Wla alame’s eykik ta’n l’nuikilja’tijik aqq l’nuwintu’tijik. Ne’wt kaqi alame’sik na ela’lut npuwinu wutqutaqne’katik. Pa’tlia’s alasutmat tujiw na nuku to’q lisqeikn poqji nisa’sik na tujiw mimajuinu’k meknmi’tij tupkwanji’j tujiw eleke’tij wutqutaqniktuk.

Ne’wt kaqiaq wutqutamk na saliteyik. Mimajuinu’k pejo’tu’tij koqoey ta’n ntuwi’skasitow. Meski’kl pataluti’l ta’n mimajuinu’k etl smujik aqq ne’kayiw pem pejo’tu’tij koqoey mimajuinu’k pejo’tu’tij wutmo’taqn wla wskwijinu. E’pijik tepkiso’tu’tij koqoey wjit ta’n tl wnaqa’tasitow. Ne’wte’jit e’pit maw wi’kik ta’n telawtik koqoey ne’wt ta’n tujiw poqji ntui’skasik koqoey.

Ji’nm asuimtma’t pemwunaqnk na’tq koqoey kutey nike’naqsun kisna eptaqn. Ne’wt poqji wenaqa’toq koqoey na mimajuinu’k poqji temkatultijik. Eyk koqoey meko’tik api’s ta’n tujiw ki’katkatultitij. Amalimtultijik aqq weskowo’ltijik aqq ne’kayiw pem temkatultijik. Ne’wt wen sapkawej na ela’tuj ta’n koqoey mesnk tujiw apankitk. Tapusijik na ji’nmuk apoqntikik, newte’jit wenaqo’tasit aqq ktik nuji ntutmat. Elmi wunaqo’tasik koqoey mi’soqo tapsun ika’tij e’piteweyey koqoey, ma ji’nmuik wnaqa’tu’tik miamuj e’pit maliaptik.

Ne’wt kaqiaq koqoey na maw kitasik suliewey aqq ankaptasik ta’n koqoey tettuek. Ta’n suliewey piamiaq na wla mimajuinu wikmaq iknutmut, apoqnmujik mita eykik knekk wejita’jik. Eykik wla suliewey elsutmitij Se’t A’newiktuk aqq alasutuo’kuomk. Mawio’miktuk wejiet na’twen ta’n apoqnmuwaji ta’n lsuttaq suliewey katu alsumsit na wen ta’n ketu tla’toq wla suliewey ne’wt kaqi apankitasik koqoey. Elmita’jik na to’q mimajuinu’k katu ne’kayiw pemi apoqnmua’tijik wla wskwijinu’k mi’soqo kisaskmati’tij.

Pe’nuku kaqia’tukwey aqq ajipjulk me’na’t wen wla a’tukwaqn wji kinu’tmasin aqq nekm ankua’tun.

Wela’lioq

 

Wla nujikina’muwa’tijik:

Mr. Bernie Francis

Mrs. Murdena Marshall

Dr. Harold McGee

Dr. John Reid

Eskasoni School Board

 

Wela’lijik ta’n teli apoqnmuijik mi’soqo wla wi’katikn sapa’sik l’nuwikasikn.

Mrs. Elizabeth Ryan Paul aqq wtsul Carol Ann ta’n teli apoqnmujik ta’n koqoey tli iltumkwates.

Nkwis, Nigel Johnson wjit ta’n telitoql napuikasikl aqq nikmaq ta’n teli apoqnmui’tij.

Wjit Santewi Mawio’mi aqq Mi’kamaq wela’lioq msit.

*Eleanor V. Johnson taught in the Indigenous Studies Program at Cape Breton University. Thesis used with her permission; the author retains ownership of the copyright in her thesis. ISBN 0-315-90959-5 Neither the thesis nor substantial extracts from it may be printed or otherwise reproduced without her permission.